Wyniki modelowania wskazują, że wpływ integracji na tzw. dobrobyt społeczny będzie pozytywny – zyskują konsumenci oraz operator systemu przesyłowego. Natomiast producenci energii będą postawieni przed większą presją kosztową.

Analizę „Opcje integracji polskiego rynku energii w ramach Unii Europejskiej” na zlecenie Forum Energii przygotowała węgierska energetyczna firma doradcza REKK oraz Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Europejskich - WiseEuropa. Jej celem było lepsze zrozumienie konsekwencji integracji rynków oraz przedstawienie wpływu na polskich konsumentów i producentów energii w regionie Europy Wschodniej i centralnej.

Najważniejsze wnioski z analizy

Wpływ integracji rynków energii na tzw. dobrobyt społeczny będzie pozytywny, ponieważ korzyści dla konsumentów oraz dodatkowe dochody operatora systemu przesyłowego przewyższą umiarkowane straty producentów. Ponadto:

1. Im wyższa będzie cena uprawnień do emisji dwutlenku węgla (CO2), tym wyższa korzyść netto wynikająca z integracji. Zależnie od cen CO2, integracja w wariancie zachodnim oraz bałtyckim prowadzi do zmniejszenia rocznych krajowych wydatków na uprawnienia do emisji w ramach systemu ETS o 340-660 milionów euro w 2030 roku.
2. Potencjalne straty producentów będą mogły zostać zmniejszone poprzez wprowadzenie mechanizmów kompensujących pochodzących z wypracowanej nadwyżki.
3. Pełne wdrożenie obecnych planów w zakresie łączenia rynków (czyli budowa dodatkowego połączenia z Litwą oraz 3 interkonektora z Niemcami) oraz rozbudowy połączeń międzysystemowych spowoduje wzrost importu energii netto do ok. 15% krajowego popytu do roku 2030 (30 TWh).
4. Zaniechanie inwestycji w nowe połączenia międzysystemowe po zakończeniu budowy przesuwników fazowych przełoży się na 7% udziału importu w rynku krajowym w roku 2030 (13 TWh).
5. Wpływ dalszej integracji rynkowej na ceny hurtowe energii będzie umiarkowany, powodując ich spadek o nie więcej niż 5 % prognozowanej ceny hurtowej (około 2 euro za MWh).

Jak mówi dr Joanna Maćkowiak Pandera z Forum Energii – Integracja rynków energii elektrycznej stała się jednym z bardziej kontrowersyjnych tematów Unii Energetycznej w Polsce. Na poziomie europejskim istnieje znacząca nadpodaż mocy – łączenie rynków energii elektrycznej będzie ograniczać koszty systemu energetycznego, obniżać ceny energii i wspierać bezpieczeństwo dostaw. Jednak wobec piętrzących się problemów związanych z transformacją sektora energetycznego istnieje obawa, czy polscy wytwórcy poradzą sobie z zagraniczną konkurencją. W pełni zintegrowany z europejskim, polski rynek energii może zmniejszyć się maksymalnie o ok 15%. Z naszych analiz wynika, że na łączeniu rynków energii zyskuje przemysł i ogólnie konsumenci w Polsce. Jednak dla wytwórców oznacza to większą konkurencję. Jednym z największych wyzwań dla decydentów jest ważenie i godzenie interesów wytwórców i konsumentów energii w Polsce. Zwłaszcza, że ceny energii wpływają na całą gospodarkę i rozwój w kolejnych latach oraz mają przełożenie na konkurencyjność.

Jak mówi dr Maciej Bukowski – jeden z autorów analizy - długoterminowy wpływ obecnych planów integracji jest zróżnicowany geograficznie. Inwestowanie w połączenia międzysystemowe na granicy polsko-niemieckiej prowadzi do spadku ceny energii w Polsce niezależnie od kształtu naszego miksu energetycznego. Służy to konsumentom, zmuszając producentów do większego wysiłku modernizacyjnego. Jednak potencjał tych połączeń jest na razie ograniczony ze względu na niekontrolowane przepływy z Niemiec. Sytuacja ta zmieni się dzięki inwestycjom w tzw. przesuwniki fazowe oraz zmianom organizacyjnym (podział niemiecko-austriackiego obszaru energetycznego). Konsumenci mogą się cieszyć ale producenci muszą brać to pod uwagę w planach inwestycyjnych.

Większa integracja z państwami bałtyckimi najprawdopodobniej zmniejszy dochody polskiego operatora sieci z udostępniania transgranicznych zdolności przesyłowych. Integracja ta jest jednak korzystna z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego i dywersyfikacji dostaw – dodaje dr Bukowski.

Rekomendacje

Analiza Forum Energii zawiera szereg rekomendacji, w jaki prowadzić proces integracji rynku, aby osiągnąć największe korzyści dla Polski:

• Należy kontynuować proces integracji rynku energii elektrycznej w ramach Unii Europejskiej. W perspektywie kolejnych 10 lat, gdy Polska może zmierzyć się z problemem brakujących mocy, możliwość importu energii elektrycznej w niektórych momentach roku będzie istotnym wzmocnieniem bezpieczeństwa energetycznego systemu.
• W perspektywie krótkoterminowej należy skoncentrować się na reformie rynku energii w Polsce i w Unii Europejskiej. Będzie kluczowa dla zapewnienia równych warunków konkurencji.
• Konieczne jest pilne rozwiązanie kwestii niekontrolowanych przepływów transgranicznych na polsko – niemieckiej granicy, aby Polska mogła korzystać z istniejących połączeń. Istotne będzie dokończenie projektu budowy drugiego przesuwnika fazowego.
• PSE powinno zbadać potencjał dodatkowych połączeń międzysystemowych (szczególnie z Danią i Szwecją) oraz szybszego zakończenia już planowanych projektów, zapisanych w dziesięcioletnim planie rozbudowy sieci (TYNDP).
• Problem negatywnego wpływu integracji na polskie przedsiębiorstwa energetyczne należy rozwiązać w ramach szerszej reformy rynku energii elektrycznej, która wzmocni bodźce inwestycyjne tworzone przez jednotowarowy rynek energii oraz w razie konieczności, wprowadzi dodatkowe mechanizmy mocowe.
• Ochrona krajowych producentów poprzez zaniechanie planów integracji będzie działaniem gospodarczo nieefektywnym, gdyż długoterminowe bezpieczeństwo dostaw energii można pogodzić z uzyskiwaniem oszczędności operacyjnych dzięki wzmożonej wymianie transgranicznej.

Tło analizy

Integracja rynku energii jest jednym z priorytetów Unii Europejskiej, zapisanym w art. 194 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Obecnie 75% europejskich rynków energii jest w pełni połączonych w ramach mechanizmu łączenia rynków (market coupling). Polska jest w połączona ze Szwecją kablem stałoprądowym o mocy 600 MW, jednocześnie posiada szereg połączeń o różnym stopniu wykorzystania. Z Niemcami dwa połączenia o mocy w sumie 1,5 GW, połączenie z Czechami i Słowacją, Ukrainą oraz niedawno otwarte połączenie z Litwą.

Tworzenie jednolitego europejskiego rynku energii to długotrwały proces rozpoczęty w 1990 r. Największy postęp dokonał się po 2005 r., kiedy postanowiono o wprowadzeniu wspólnej polityki energetycznej.

Polska jest w grupie krajów z najmniejszą liczbą połączeń międzysystemowych w Europie. Mimo, że całkowita moc istniejących połączeń przekracza 12%, wykorzystywanych jest jedynie ok 5% - ze względu na problemy techniczne z przesyłem i brak skoordynowanej strategii łączenia rynków. Polska obecnie jest jednym z bardziej izolowanych rynków energii, choć w 2020 r. powinniśmy osiągnąć 10%. Największy dylemat integracji opiera się na różnicach cen energii w hurcie w Polsce oraz w krajach sąsiednich. Zarówno w Szwecji na tzw. rynku Nordpool, jak i w Niemczech i Czechach – energia elektryczna jest tańsza. Powodem tego jest znaczący udział energii ze źródeł odnawialnych, która ma inny model finansowania, ale też niska cena węgla, uprawnień CO2 i większej konkurencji.

Metodyka analizy

Skutki działań integracyjnych oceniono za pomocą modelowania ekonomicznego. Przeanalizowano wpływ integracji na produkcję oraz ceny hurtowe energii, a także na dobrobyt społeczny (wskaźnik ten uwzględnia konsumentów, producentów oraz operatora systemu przesyłowego). Wyniki modelowania nie obejmują natomiast wpływu integracji na bezpieczeństwo dostaw energii oraz na inwestycje w nowe moce wytwórcze. Zagadnienia te należy rozpatrywać w kontekście szerszej dyskusji na temat nowego modelu rynku energii w Polsce i Europie.

Tytuł opracowania: "Opcje integracji polskiego rynku energii w ramach Unii Europejskiej"